1672 het begin van het Rampjaar voor de Nederlandse Republiek
Het jaar 1672 staat in de geschiedenisboeken bekend als een Rampjaar voor de Nederlandse Republiek. Vele kennen de uitspraak ‘het volk was redeloos, de regering radeloos en ons land reddeloos’. In het Rampjaar 1672 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden van verschillende kanten aangevallen, namelijk door Engeland, Frankrijk (onder koning Lodewijk XIV) en de bisdommen Münster en Keulen.
Voorgeschiedenis & achtergrond van het Rampjaar
Het Rampjaar begon met een militair incident in het Kanaal op 23 maart 1672. Ondanks een militair verbond met Engeland uit 1668 – gesloten tegen Frankrijk – hielden de Engelsen op die dag de Smyrnavloot van 70 Nederlandse schepen tegen en beschoten de vloot. Dit incident luidde de Derde Engels-Nederlandse Oorlog in (1672-1674). Het was het begin van het Rampjaar. Al vanaf 1651 was de verhouding tussen Engeland en de Republiek telkens gespannen, vanwege de Engelse Akte van Navigatie (1651). Met deze Akte probeerden de Engelsen de Nederlandse zeehandel te frustreren.
Ook met Frankrijk, het land van de machtige Zonnekoning Lodewijk XIV, waren er problemen. Lodewijk had grote territoriale ambities. De aanleiding voor de oorlog met Frankrijk lag in 1667. Toen marcheerde Lodewijk XIV met zijn legers de Zuidelijke Nederlanden binnen, maar Johan de Witt sloot hierop een verbond met Engeland en Zweden: de Triple Alliantie. Lodewijk moest in 1668 met de Vrede van Aken beschaamd de aftocht blazen, maar zwoer wraak. Lodewijk sloot een verbond met de bisdommen van Keulen en Münster om die wraak ten uitvoer te brengen.
De vijandige houding van deze oorlog van Engeland, Frankrijk en enkele Duitse bisdommen tegen de rijkdom van de Republiek, werd daarnaast gevoed door de groeiende rijkdom van de Republiek verkregen door de VOC-handel en Oostzeehandel. Nederland was feitelijk omringd door landen die sterker waren, maar minder rijk. Toen het Rampjaar begon had de Republiek wel een sterke marine, maar de landmacht stelde weinig voor (vermoedelijk 40.000 militairen) in vergelijking met de landmacht van de Fransen, die uit maar liefst 120.00 militairen bestond. De troepen van Münster en Keulen – aanvankelijk 30.000 man.
Tegen deze machten kon de Republiek niet op en al snel werd er veel grondgebied verovert en trokken de Franse troepen, plunderend en moordend richting Amsterdam, waar ze een langere tijd stagneerde door de Amsterdamse waterlinies.
Belangrijkste zeeslagen
Met het geheime Verdrag van Dover (1670) hadden de Engelse en Franse koning afgesproken de Republiek zouden vernietigen. Frankrijk over land en zee, Engeland vanaf zee.
Michiel de Ruyter, die in 1667 faam had gemaakt met een spectaculaire aanval in het kloppende hart van Engeland (Slag bij Chatham), won vier belangrijke zeeslagen op de Engels-Franse vloot in deze periode. Eerst de Slag bij Solebay (1672), in juni 1673 twee slagen nabij Schooneveld en de meest befaamde zeestrijd: de Slag bij Kijkduin (1673).
Slag bij Kijkduin (1673)
In de zomer van 1673 vond op 21 augustus bij een hooggelegen plek bij Den Helder, de Slag bij Kijkduin plaats. Deze slag zou de laatste slag worden waarmee de Engelsen en Fransen de Nederlandse vloot probeerden te vernietigen om zo Holland vanaf de zeekant te kunnen veroveren. De Nederlandse vloot ontmoette de verenigde Engelse en Franse vloot langs de Hollandse kust ten zuiden van het waddeneiland Texel en het Noord-Hollandse dorp Huisduinen (Marsdiep). In deze slag voerde De Ruyter het bevel over 75 oorlogsschepen bewapend met ruim 4200 stukken geschut en bemand door 17.300 zeelieden en 2100 soldaten.
Net als bij Solebay en de beide slagen bij Schooneveld had De Ruyter te maken met een veel grotere en sterkere tegenstander. De Franse en Engelse officieren wisten echter niet effectief met elkaar samen te werken. De slag begon rond acht uur in de ochtend. Voor de mensen die aan de hooggelegen plaats langs de zee stonden te kijken, was door het immense rookgordijn dat opdoemde al snel niets meer te zien. Het gebulder van de kanonnen was tot in Enkhuizen hoorbaar volgens de kranten. De Ruyter had in de gaten dat de Fransen niet echt op een gevecht op zee zaten te wachten. Hij besloot daarom vooral de Engelse vloot aan te vallen. Om 7 uur in de avond trokken de Engelsen en Fransen zich terug uit de strijd. Aan geen van beide kanten waren oorlogsschepen verloren gegaan, maar toch was de vijand nu zodanig gewond dat ze de hele zomer nodig zouden hebben om zich weer te herstellen. Ook aan de kant van de Republiek werden er verliezen geleden. Jan van Gelder, de stiefzoon waar De Ruyter zeer lovend over sprak, sneuvelde tijdens de slag.
Na de twee zeeslagen bij Schooneveld waren de Engelsen teleurgesteld over hun verlies, maar leek het in de samenwerking met de Fransen nog enigszins goed te gaan. Tijdens de slag bij Kijkduin begingen de Fransen echter een grove fout. De Franse admiraal d’Estrée had bij de Zeeslag van Kijkduin de Engelsen min of meer alleen tegenover De Ruyter laten vechten. Toen de Engelse het vlagsignaal voor hulp gaven aan de Fransen werd dit niet begrepen of genegeerd. Dit was de druppel die de emmer deed overlopen. Kijkduin werd het begin van het einde van het bondgenootschap tussen Engeland en Frankrijk. Binnen een paar maanden wilde het Engelse parlement de oorlog tegen de Republiek niet meer steunen. Na het Engelse verlies bij Solebay, de slagen bij Schooneveld en de beschamend verlopen zeeslag bij Kijkduin, durfden de Engelsen geen directe confrontatie meer aan met de vloot van de Republiek. Hierdoor was Karel II genoodzaakt op 19 februari 1674 het vredesverdrag met de Republiek de ondertekenen.
De Ruyter had telkens opnieuw aangetoond dat hij zich kon verweren tegen de krachtige maritieme macht van Engeland en Frankrijk. Dit zorgde ervoor dat Oostenrijk en Spanje ervan overtuigd waren dat zij veilig een bondgenootschap met de Republiek aan konden gaan. Het bondgenootschap kwam er op 30 augustus en werd het Haags Verbond genoemd. Hoewel er bij Kijkduin dus geen winst werd behaald, zorgde deze slag er wel voor dat de Republiek niet meer in oorlog was met Engeland en dat zij een sterk bondgenootschap kon vormen tegen de Franse hegemonie.
Hoofdpersonen Slag bij Kijkduin
Cornelis Tromp, (geboren op 9 september 1629, Rotterdam; gestorven op 29 mei 1691), was een Nederlandse zeeman en tweede zoon van de beroemde Nederlandse zeeheld Maarten Tromp. Cornelis Tromp stond bekend een zeer eigengereide zeeman, die graag individuele acties uitvoerde en hiervan genoot. Hij had met Michiel de Ruyter meerdere onenigheden, het was dan ook opmerkelijk dat hij onder Michel de Ruyter voer tijdens de Slag bij Kijkduin. Willem III heeft met veel moeite de mannen bij elkaar kunnen brengen.
Michiel Adriaenszoon De Ruyter, (geboren op 24 maart, 1607, Vlissingen; gestorven 29 april, 1676, Baai van Syracuse), was een Nederlandse zeeman en één van de grote helden van de Nederlandse geschiedenis. Door zijn grote overwinningen op de Engelsen tijdens de Tweede-en Derde Engelse Zeeoorlog wist de Republiek een van de belangrijkste mogendheden van de 17de eeuw te blijven.
In de Tweede Engelse Zeeoorlog behaalde hij zijn grootste successen, waar hij de Engelse vloot versloeg tijdens de Vierdaagse Slag en later tijdens de tocht naar Chatham, waarin hij een groot deel van de Engelse vloot vernietigde en daarmee de Republiek de overwinning bezorgde.
De Admiraal Rupert (Ruprecht in het Nederlands) van de Palts (geboren in Praag, 1619; overleden 29 november, 1682, Londen) was de derde zoon van de ‘Winterkoning’ Frederik V van het Electoraat van het Palatinaat en Elizabeth, dochter van James VI (I) van Schotland en Engeland.
Toen de Katholieken onder leiding van de Habsburgse Oostenrijkers Praag naderden in 1620, wisten hij en zijn familie nog net te vluchten naar Den Haag. Hij voerde het bevel op zee als admiraal.
Herdenking Slag bij Kijkduin
Op maandag 21 augustus 2023 is het 350 jaar geleden dat de Slag bij Kijkduin plaatsvond. Op Fort Kijkduin in Huisduinen wordt daar aandacht aan besteed. Houd de kalender in de gaten voor meer informatie!