In de stellingrubriek wordt elke editie een onderdeel uitgelicht van de Stelling Den Helder. Dit keer wordt er licht geworpen op gebouw 47 maar, dit historische pand op Willemsoord kwam met de Lichtkunstroute Helder Licht pas écht in de spotlights!

Bij het betreden van de vaste brug naar Willemsoord staat direct rechts een markant gebouwtje. Het is gebouw 47, ook wel het stoommachinegebouw genoemd, pompgebouw of het graanpakhuis. Het beeldbepalende rijksmonument werd in de eerste bouwfase gebouwd (tussen 1813 en 1823) en was gereed in 1817. Dat maakt het één van de oudere gebouwen van de stad. Waterbouwkundig ingenieur Jan Blanken; ontwerper van vele sluizen, bruggen, dijken, het Noord-Hollands kanaal, strandpalen én de stelling van Den Helder was ook verantwoordelijk voor de totstandkoming van de Rijkswerf Willemsoord.

Gebouw 47 heeft hij ontworpen in een neo-classistische bouwstijl. De functie van het gebouw werd vastgesteld op het leveren van energie. Dit was nodig om dok 1 te kunnen droogpompen (waar nu de Bonaire ligt). Na 1862 verloor het zijn functie en werd het pand gereed gemaakt als ijzermagazijn. De verdiepingen werden graanbergplaatsen voor de bakkerij van de marine. Het pand werd daarop ‘graanpakhuis’ genoemd, zelfs nadat er al lang geen graan meer werd opgeslagen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het pand een soort bunker en werden de vloeren, muren en de houten kapconstructie voorzien van gewapend beton en de benedenverdieping omgevormd tot telefooncentrale. Hoewel de telefooncentrale daarna verdween zijn er in de onderste laag nog restanten te zien van een keuken, slaapplaatsen en een woonindeling voor de dienstdoende Duitsers. Tussen 1967 en ongeveer 1980 heeft de Rijkswerf er een telefooncentrale geplaatst, vanaf de jaren ’80 kreeg het complex zijn magazijnfunctie terug. In 1972 kreeg het gehele gebouw een soort pleisterlaag, daardoor vervreemdde het pand erg van de omliggende gebouwen op Willemsoord. Tijdens de restauratie in 2003/2004 is de cementlaag aan de buitenzijde verwijderd en werden er nieuwe bakstenen volgens de oorspronkelijke situatie teruggebracht. De betonnen kap is gebleven.

Tot 1993 heeft de Marine gebruik gemaakt van de Rijkswerf Willemsoord voordat zij verhuisden naar de Nieuwe Haven. 180 jaar lang is Willemsoord een besloten terrein geweest waar je niet mocht komen, plots werd het opengesteld aan het publiek en klaar voor nieuwe gebruiksfuncties.

Na de eeuwwisseling werd gebouw 47 in gebruik genomen door de VVV, die later verhuisde naar het naastgelegen gebouw. Daarna kreeg het pand een kantoorfunctie waar Willemsoord BV werd gesitueerd met meerdere partijen. Heden ten dage heeft nieuwe organisatie Stichting Erfgoed Den Helder hier het hoofdkantoor.

Gebouw 47 is tijdens de lichtkunstroute ‘Helder Licht’ 2022, prachtig aangelicht aan drie zijden. Daniel Margraf is de kunstenaar en de Berlijnse heeft een stilstaande, zeer gedetailleerde, gekleurde projectie gemaakt over het gehele gebouw heen. 

Brongebruik: Monumenten, Dirk Reitsma en ‘Rijkswerf Willemsoord, verslag van een industrieel complex’ door Jacqueline van Koningsbruggen

Illustratie: Jan Blanken, bouwtekening van Gebouw 47. Langdoorsnede en dwarsdoorsnede uit 1815.

Foto: Gebouw 47 met constructie van gewapend beton op de gevel en de betonnen kap – situatie in de jaren ‘60

Foto: Gebouw 47 met gepleisterde gevel, schuilbunker en aanbouwen – situatie in 2002

Foto: Gebouw 47 tijdens een maritiem evenement op Willemsoord